Sprawozdanie z prac ekshumacyjnych prowadzonych na grobie żołnierza w miejscowości Kaszewiec, gm. Różan, pow. makowski.
Urszula Wilkoszewska, Jakub Mrówczyński
W ramach zamówienia zlecanego przez Instytut Pamięci Narodowej, Komisję Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Biuro Upamiętnienia Walk i Męczeństwa w dniu 27 listopada 2018 roku przeprowadzone zostały przez pracowników firmy Zabytki, Badania, Projekty, Realizacje, Michał Grabowski, Archeologia, Architektura, Prawo prace ekshumacyjne na grobie żołnierza w Kaszewcu, gm. Różan. Miejscowość leży w obrębie powiatu makowskiego, w województwie mazowieckim.
Prace miały na celu ekshumację ciała żołnierza złożonego na dz. 4/1 w Kaszewcu i ponowny pochówek na cmentarzu parafialnym w Różanie.
W miejscowości Kaszewiec znajdowały się dawniej koszary Ośrodka Wyszkolenia Rezerw Piechoty, w którym we wrześniu 1939 roku uformował się 115 Rezerwowy PP uczestniczący w dniach 5-6 września 1939 roku w obronie Różana. Grób znajdował się w bezpośrednim sąsiedztwie koszar. Z uzyskanych danych wynika, że żołnierz złożony do grobu na dz. 4/1 był prawdopodobnie łącznościowcem o randze kaprala i poległ 5 września 1939 roku. Według książki Wojciecha Żukrowskiego „Dni klęski" jego ciało zostało znalezione przy bramie prowadzącej do koszar. W 1945 roku Rosjanie prowadzili na tym terenie ekshumacje, jednak brak jednoznacznych danych, by dotyczyły także omawianego pochówku. Badania miały na celu weryfikację także tej kwestii.
Prace ekshumacyjne odbyły się dnia 27 listopada 2018 roku. Nadzorował je mgr Michał Grabowski. W badaniach udział wzięli: Piotr Kędziora-Babiński z Instytutu Pamięci Narodowej, przedstawiciele Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Różańskiej: Jarosław Zygmunt i będący dyrektorem Muzeum Północnego Mazowsza i Garnizonu Różan Wojciech Wielgosz oraz Michał Grabowski, Dariusz Sikorski i Jakub Mrówczyński - pracownicy firmy Zabytki, Badania, Projekty, Realizacje.
Prace rozpoczęto od odhumusowania miejsca pochówku. Następnie obszar doczyszczono ręcznie i zadokumentowano fotograficznie. W miejscu badań natrafiono na szczątki ludzkie jednego osobnika, płci męskiej, w wieku wczesny adultus (19-23 lata). Przyczyna śmierci nieznana. Zarejestrowano jedynie pojedyncze kości co wskazuje na to, że częściowa ekshumacja miała tu już miejsce wcześniej.
W trakcie eksploracji natrafiono na portfel (Tabl. I, 2) z pieniędzmi, należący do pochowanego żołnierza. W portfelu znajdowało się 37 monet (Tabl. I, 1). Były to: jedna dwugroszówka, jedna dziesięciogroszówka, jedna dwudziestogroszówka oraz 34 monety o nominale 5 groszy. Cztery monety oraz portfel noszą ślady po pocisku, prawdopodobnie karabinowym. Monety są zachowane w dobrym stanie, patyna występująca na nich jest agresywna dla metalu, jednak łatwa do usunięcia. Monety o nominale 10 i 20 groszy, wykonane z niklu są zachowane najlepiej. Obydwie monety noszą datę 1923, lecz wybijane były w latach 1924-1925. Całkowity nakład dziesięciogroszówki wynosi 100000000, a dwudziestogroszówki 140000000. Obydwie monety wybijane były za granicą w szwajcarskiej mennicy Huguenin Frs w Le Locie. Drugą z monet - dwudziestogroszówkę wybijano także w mennicy holenderskiej S'Rijks Munt w Utrechcie oraz mennicy austriackiej Hauptmunzamt w Wiedniu (zob. Chałupski J. 2008).
Moneta dwugroszowa wybita została w 1939 roku w brązie. Jak podaje Jerzy Chałupski w Specjalizowanym katalogu monet polskich XX i XXI w. (2008) nakład tej monety nie jest znany i określa się go na około 12 000 000 egzemplarzy. Jej stan zachowania jest słaby w porównaniu do innych znalezionych monet.
Pozostałe monety to pięciogroszówki. Wszystkie wykonane są z brązu, cztery z nich uszkodzone są przez pocisk: jedna została przestrzelona na wylot, pozostałe trzy są wygięte. 32 monety wybite zostały w 1939 roku (nakład wynosi około 10 000 000), dwie pozostałe w 1935 (nakład 4 660 000) (Fisher A., Łanowy A., 2008, s. 7, 2012, s. 5).
Łączna kwota znaleziona w portfelu wynosi 2 złote i 2 grosze. Jako przelicznik wartości ówczesnego złotego do obecnego może posłużyć cena chleba żytniego - kilogram takowego w 1935 r. kosztował 31 groszy (Dylewski A., 2011, s.275). Zakładając, że bochenek waży około 500 gram, są to dwa bochenki chleba. Na podstawie dokonanych obliczeń oraz porównania do obecnych cen chleba żytniego wynika, że w portfelu znajdowała się równowartość dzisiejszych 20 złotych.
Portfel (Tabl. I, 2), w którym znajdowały się monety wykonany był ze skóry i posiadał dwie przegrody. Zamykany był na piny. W zachowanej w całości przegrody wewnątrz portfela znajduje się dziura po pocisku karabinowym, tym samym, który uszkodził opisane wcześniej monety.
Oprócz monet, w miejscu pochówku natrafiono na 30 guzików, różnych wzorów i typów. Są to: pięć małych guzików wz. 1928, osiem dużych guzików wz. 1928, dziewięć guzików wz. 1919 (Tabl. II, 3), cztery guziki tzw. wz. 1922, jeden guzik nieregulaminowy lub wz. 1922 (Tabl. II, 4) oraz trzy guziki pochodzące z bielizny (np. z kalesonów, Tabl. 11,6). Wskazuje to na różnorodność umundurowania żołnierza. Niestety po danej ilości guzików nie można wnioskować, czy ubrany był w płaszcz wz. 1919 i w bluzę wz. 1936, czy w płaszcz wz. 1936 i w bluzę wz. 1919, ponieważ pozyskana ilość guzików nie pozwala przyporządkować ich do konkretnego ubrania. Pewne jest tylko, że w momencie złożenia ciała w miejsce spoczynku ubrany był w wojskową bluzę oraz płaszcz. Zagadką pozostają guziki wz. 1922. Prawdopodobnie były przyszywane w miejsce urwanych i zgubionych guzików wz. 1919, zakładając, że nie znalazły się tam przypadkowo i są związane z pochówkiem. Na zidentyfikowanie ubioru pozwala za to pozyskany hak mundurowy pochodzący z bluzy wz.1936, co wskazuje, że ubrany był w bluzę wz.1936 oraz płaszcz wz.1919.
Z pozostałych elementów umundurowania i wyposażenia można rozpoznać dwa troki do chlebaka wz. 1926 (Tabl. II, 1) oraz podkówkę do trzewika (Tabl. II, 2), a także podeszwę trzewika. Jednak z powodu stanu zachowania nie można ustalić wzoru obuwia.
Prawdopodobnie do żołnierza należał też scyzoryk z dwoma ostrzami i drewnianymi okładzinami (Tabl. II, 5).
Literatura
